Τραγούδια κλεισμένα στο συρτάρι…
Με αυτή την αφορμή, σήμερα σκέφτηκα να επιχειρήσω μια συνολική – όσο αυτό είναι εφικτό – καταγραφή των ηχογραφήσεων του Γρηγόρη Μπιθικώτση που, για γνωστούς ή άγνωστους λόγους, δεν κυκλοφόρησαν ποτέ σε κάποιο ηχητικό φορέα.
Υπάρχει βέβαια μια κατηγορία τραγουδιών, που ενώ ηχογραφήθηκαν στη δεκαετία του ’60 και στα πρώτα χρόνια του ’70 δεν κυκλοφόρησαν τότε, αλλά πολύ αργότερα, σε συλλογές του ερμηνευτή ή των συνθετών που τα έγραψαν. Ενδεικτικά αναφέρω τις τρεις πρώτες ηχογραφήσεις από το «Τραγούδι του νεκρού αδελφού» του Μίκη Θεοδωράκη, που συμπεριλήφθηκαν το 1988 στην κασετίνα 10 δίσκων με τίτλο «Θεοδωράκης», κάποια τραγούδια του Βασίλη Τσιτσάνη, που μπήκαν το 1987 στο δίσκο «Ο Μπιθικώτσης τραγουδάει Τσιτσάνη», καθώς και τα πέντε τραγούδια του Λουκιανού Κηλαηδόνη και του Νίκου Γκάτσου, που ηχογραφήθηκαν για τον κύκλο «Κόκκινη κλωστή», αλλά κυκλοφόρησαν το 1985 και το 1987 σε συλλογές τραγουδιών του Μπιθικώτση και του Κηλαηδόνη αντίστοιχα.
Άλλη μια κατηγορία ακυκλοφόρητων, κατά μια έννοια, τραγουδιών, είναι αυτά που κυκλοφόρησαν μόνο σε δίσκους 78 ή 45 στροφών, χωρίς να εκδοθούν στα επόμενα χρόνια σε δίσκο 33 στροφών ή cd. Μια εκπομπή με τέτοια τραγούδια κάναμε πριν δυο χρόνια με τον φίλο, ραδιοφωνικό παραγωγό Αλέξη Βάκη, στο «Κόκκινο 105,5».
Όσον αφορά την πρώτη κατηγορία, των τραγουδιών δηλαδή που ηχογραφήθηκαν, αλλά δεν κυκλοφόρησαν ποτέ στην αγορά, αυτά χωρίζονται σε αυτά που πήραν κωδικό δίσκου και δεν κυκλοφόρησαν και σε αυτά που έμειναν μόνο στο στάδιο της ηχογράφησης.
1) Το παιδί σε περιμένει (Βασίλης Καραπατάκης – Χρήστος Κολοκοτρώνης)
Σύμφωνα με τα στοιχεία που «αλιεύσαμε» από το ξεχωριστό κανάλι του melekscorpions στο youtube: «Το τραγούδι πρωτοηχογραφήθηκε το 1960 στην Columbia, σε δυο σχεδόν παράλληλες εκτελέσεις – μία με τον Αγγελόπουλο και μια δεύτερη με τον Μπιθικώτση – αλλά παρέμεινε ανέκδοτο, μαζί με μια σειρά ακόμη από τραγούδια του Καραπατάκη (ως αντίποινα της εταιρείας) την περίοδο που εκείνος ακολούθησε τον Καζαντζίδη στην σύντομη μετάβασή του από την Columbia στην RCA».
Η ηχογράφηση του Μπιθικώτση με τον Αντώνη Μουστάκα πραγματοποιήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 1960 και τυπώθηκε σε δίσκο His master’s voice με αριθμό 7PG 2770 (ή 7PG 2779), χωρίς να κυκλοφορήσει. Ξαναηχογραφήθηκε με τους Αριστείδη Χαλουλάκο και Γιάννη Κυριαζή και κυκλοφόρησε τελικά σε δίσκο 45 στροφών από την RCA Victor (47g 2168).
2) Μεμέτ Αγάς (Βασίλης Καραπατάκης)
Άλλο ένα τραγούδι του Βασίλη Καραπατάκη, που είχε την ίδια τύχη με το προηγούμενο. Το τσιφτετέλι «Μεμέτ Αγάς» ηχογραφήθηκε την ίδια μέρα με «Το παιδί σε περιμένει», με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τον Αντώνη Μουστάκα, τυπώθηκε σε δίσκο Columbia (SCDG 2784), αλλά δεν κυκλοφόρησε ποτέ.
Μια μεταγενέστερη ηχογράφηση του «Μεμέτ Αγά» με τους Θ.Ροζίδη και Καίτη Ζήρα κυκλοφόρησε σε μικρό δίσκο από τη Nina (Ν 24558).
3) Η λειτουργία (Μίκης Θεοδωράκης – Γιάννης Θεοδωράκης)
Σχετικά με τη συγκεκριμένη ηχογράφηση έχω ήδη γράψει στο Ogdoo.gr:
Το 1960 και το 1961 ηχογραφήθηκαν και κυκλοφόρησαν σε δίσκους 45 στροφών στην Columbia τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη για τον κύκλο «Αρχιπέλαγος», με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τη Μαίρη Λίντα. Μια σειρά από πιο «δροσερά» και πιο «ελαφρά» στο περιεχόμενό τους τραγούδια, που φέρουν μαζί τους την «αύρα» του Αιγαίου… «Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ», «Μυρτιά», «Ανάμεσα Σύρο και Τζια», «Είχα φυτέψει μια καρδιά», «Φεύγω μακριά πατρίδα μου», «Θ’αφήσω τη μανούλα μου», «Σε πότισα ροδόσταμο», «Ροδιά τετράκλωνη» και το «Παλικάρι», το οποίο αποτέλεσε και το μοναδικό ντουέτο του Μπιθικώτση με τον Θεοδωράκη στη δισκογραφία, αφού ο συνθέτης έκανε β’ φωνή.
Όλα τα τραγούδια ηχογραφήθηκαν και με τους δυο, Μπιθικώτση και Λίντα , εκτός από το «Πάμε μια βόλτα στα Χανιά» που έγραψε μόνο ο Μπιθικώτσης και την «Απαγωγή» που ηχογράφησε μόνο η Λίντα. Στον κύκλο εντάχθηκε και το «Αν θυμηθείς το όνειρό μου» (από την ταινία «Honey moon») με τη Μαίρη Λίντα.
Σύμφωνα με το οπισθόφυλλο του δίσκου 45 στροφών του «Αρχιπελάγους», αλλά και με διάφορους δισκογραφικούς καταλόγους της Columbia, το τραγούδι «Η λειτουργία» σε στίχους Γιάννη Θεοδωράκη ηχογραφήθηκε τόσο με τη Μαίρη Λίντα, όσο και, στις 14 Μαρτίου 1961, με τον Μπιθικώτση και την Καίτη Θύμη και πήρε κωδικό δίσκου SCDG 2927. Με τον Μπιθικώτση όμως δεν εκδόθηκε ποτέ, ούτε καν στην επανέκδοση του έργου σε cd το 2004.
Σε ερώτηση που έκανα προς τον Μίκη Θεοδωράκη, το Νοέμβρη του 2007, στο περιθώριο μιας συνέντευξης, δυστυχώς δεν θυμόταν περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την εκτέλεση της «Λειτουργίας» από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Το ίδιο μου απάντησαν και διάφοροι φίλοι ερευνητές και συλλέκτες, όταν τους ρώτησα αν έχουν υπ’όψη τους την εκδοχή της «Λειτουργίας» με τον Μπιθικώτση. Κανείς δεν ξέρει και δεν έχει ακούσει τίποτα….
Έτσι η ηχογράφηση της «Λειτουργίας» με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση παραμένει ένα άλυτο και αναπάντητο μυστήριο…
4) Η αλυσίδα (Μίκης Θεοδωράκης)
Το ίδιο «πέπλο μυστηρίου» κρύβεται πίσω από την «Αλυσίδα», από το «Τραγούδι του νεκρού αδελφού» του Μίκη Θεοδωράκη, που κόπηκε το 1962 από τη λογοκρισία της εποχής εξαιτίας των στίχων της και δεν συμπεριλήφθηκε στον δίσκο. Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι αν το τραγούδι πρόλαβε να ηχογραφηθεί με τη φωνή του Μπιθικώτση ή όχι.
Η «Αλυσίδα», ελεύθερη πλέον, ξανακούστηκε το καλοκαίρι του 1980 από τον Γιώργο Νταλάρα, ο οποίος είχε τον ρόλο του λαϊκού τραγουδιστή, στη νέα παρουσίαση του έργου στο θέατρο «Αθήναιον». Σ’ εκείνη την παράσταση, εκτός από την «Αλυσίδα», προστέθηκαν, τα «Μοιρολόι» και «Κλάψε πικρό μου σύννεφο» σε ποίηση Τάσου Λειβαδίτη, καθώς και το «Τραγούδι κόκκινο θα πω» με στίχους του Γιάννη Θεοδωράκη. Τα τραγούδια ηχογραφήθηκαν αλλά δεν κυκλοφόρησαν σε δίσκο.
Η «Αλυσίδα» δισκογραφήθηκε για πρώτη φορά με τον Δημήτρη Μπάση και τη Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» και συμπεριλήφθηκε στο δίσκο με τη νέα ηχογράφηση όλων των τραγουδιών του «Νεκρού αδελφού» που έγινε το 2001 με την επιμέλεια του Μίκη Θεοδωράκη.
5) Είμαι της παλιάς σχολής (Γιώργος Μουφλουζέλης)
Άλλο ένα τραγούδι, για το οποίο έχω γράψει σχετικά, είναι το «Είμαι της παλιάς σχολής», που έγραψε ο Γιώργος Μουφλουζέλης και τραγούδησαν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης με τη Δούκισσα:
Πέρασαν αρκετά χρόνια από τότε που πρωτοδημοσιεύθηκαν οι πρώτοι επίσημοι κατάλογοι δισκογραφίας των 45 στροφών, μέσα στους οποίους αναφέρεται κι ένα τραγούδι του Γιώργου Μουφλουζέλη με ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τη συνδρομή της Δούκισσας στα σεγόντα, που, όσο κι αν έψαξα συστηματικά, δεν κατάφερα να βρω ποτέ και να ακούσω.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, το ζεϊμπέκικο «Είμαι της παλιάς σχολής» ηχογραφήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 1962, με διευθυντή ορχήστρας τον Θόδωρο Δερβενιώτη και με τον Γιώργο Μουφλουζέλη και τον Γιάννη Καραμπεσίνη στα μπουζούκια. Ο αριθμός μήτρας της ηχογράφησης ήταν 7XCG-1625 και ο κωδικός αριθμός του δίσκου 45 στροφών της Columbia SCDG-3228.
6) Άπονη ζωή (Σταύρος Ξαρχάκος – Λευτέρης Παπαδόπουλος)
Βρισκόμαστε στα 1963 και στις κινηματογραφικές οθόνες ακούγεται η φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση να τραγουδά τα λόγια του Λευτέρη Παπαδόπουλου και τη μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου: «Άπονη ζωή, μας πέταξες στου δρόμου την άκρη, μας αδίκησες…» Δίπλα του ο Γιώργος Ζαμπέτας με το μπουζούκι του και ο Γιώργος Φούντας με τη Δέσπω Διαμαντίδου, πρωταγωνιστές στα «Κόκκινα φανάρια» του Βασίλη Γεωργιάδη. Το τραγούδι, εκτός από την κινηματογραφική εκτέλεση, ηχογραφήθηκε με δεύτερη φωνή τη Ρία Κούρτη και κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών Columbia (SCDG 3373), έχοντας στην άλλη πλευρά την περίφημη «Φτωχολογιά» («Στα χέρια σου μεγάλωσαν»), ενώ και τα δυο τραγούδια συμπεριλήφθηκαν και στον μεγάλο δίσκο με τη μουσική και τα τραγούδια της ταινίας.
Σε καταλόγους δισκογραφίας που έχουν κατά καιρούς δημοσιευθεί, έχουν καταγραφεί δυο προγενέστερες εκδόσεις της «Άπονης ζωής» σε δίσκους 45 στροφών. Στην δεύτερη πλευρά της πρώτης έκδοσης (COLUMBIA SCDG 3306) υπάρχει το «Κλάψτε ουρανοί κι αστέρια», ενώ στη δεύτερη έκδοση (COLUMBIA SCDG 3339), υπάρχει το «Ούτε ένα ευχαριστώ» με την Τζένη Καρέζη. Δυστυχώς δεν κατάφερα να βρω αυτές τις εκδόσεις για να έχω εμπεριστατωμένη άποψη. Ενδέχεται στο δίσκο με αριθμό 3306, να βρίσκεται η κινηματογραφική εκτέλεση της «Άπονης ζωής».
7) Κλάψτε ουρανοί κι αστέρια (Σταύρος Ξαρχάκος – Λευτέρης Παπαδόπουλος)
Όπως ανέφερα λίγο παραπάνω, στη δεύτερη πλευρά της πρώτης έκδοσης της «Άπονης ζωής» (SCDG 3306), υπάρχει το τραγούδι «Κλάψτε ουρανοί κι αστέρια». Ακούγοντας την ενορχήστρωση και τον ήχο της εκτέλεσης του τραγουδιού, που μπήκε το 1968 στο δίσκο «Χρώματα», εικάζω πως η ηχογράφηση του 1963 είναι διαφορετική και ανέκδοτη.
8) Δεν θα’σαι το φινάλε (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Άκης Πάνου)
Ένα από τα τραγούδια της συνεργασίας του Γρηγόρη Μπιθικώτση με τον Άκη Πάνου, που ηχογραφήθηκε το 1965 με την – όχι ιδιαίτερα γνωστή – Μαρία Δαφεράνου, αλλά τελικά κυκλοφόρησε σε δίσκο με τον Μπιθικώτση και τη Βούλα Γκίκα (SCDG 3549).
9) Ποιο κύμα και ποια θάλασσα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Άκης Πάνου)
Άλλο ένα τραγούδι του Γρηγόρη Μπιθικώτση με τον Άκη Πάνου, που ηχογραφήθηκε το 1965 με την Γιώτα Λύδια και την Βούλα Γκίκα (αρ.μήτρας 7XCG 2555), αλλά έμεινε ακυκλοφόρητο.
10) Στην Καστέλλα (Αντώνης Ρεπάνης – Νίκος Γκούμας)
Τραγούδι του Αντώνη Ρεπάνη σε στίχους του Νίκου Γκούμα, που ηχογραφήθηκε στις 16 Ιουλίου 1966 με τον Μπιθικώτση και τον Αντώνη Ρεπάνη, πήρε αριθμό μήτρας ηχογράφησης 7XCG 2828, αλλά δεν κυκλοφόρησε ποτέ.
11) Χαλάσματα (Γιάννης Γλέζος – Χρυσοστομίδης)
Άλλη μια ανέκδοτη ηχογράφηση με τον Μπιθικώτση, αυτή τη φορά σε ένα τραγούδι του Γιάννη Γλέζου, με στίχους Χρυσοστομίδη (άγνωστο το μικρό του όνομα), που πραγματοποιήθηκε το 1966 (με αριθμό μήτρας 7XGA 2516).
12) Δεν θα ξαναγυρίσει (Σταύρος Ξαρχάκος – Λευτέρης Παπαδόπουλος)
Τραγούδι του Σταύρου Ξαρχάκου και του Λευτέρη Παπαδόπουλου, που γράφτηκε αμέσως μετά τη δολοφονία του 43χρονου Ρόμπερτ Φράνσις Κέννεντυ τον Ιούνιο του 1968. Ο Ρόμπερτ Κέννεντυ ήταν αδελφός του Τζον Κέννεντυ, γερουσιαστής, θριαμβευτής στις εκλογές για το προεδρικό χρίσμα των Δημοκρατικών, που μόλις είχαν διεξαχθεί και υποψήφιος πρόεδρος των Η.Π.Α.
Στο βιβλίο του «Τα τραγούδια γράφουν την ιστορία τους» (εκδ. «Ιανός ο μελωδός», 2006), ο Λευτέρης Παπαδόπουλους αναφέρεται στην ιστορία του τραγουδιού:
«Το έγραψα μόλις δολοφονήθηκε ο Ρόμπερτ Κέννεντυ. Ο Ξαρχάκος το παρουσίασε σε πολλές συναυλίες, στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Είναι τραγούδι μεγάλης διάρκειας. Η εντύπωση που έκανε, λόγω και της εποχής -χούντα-, ήταν συγκλονιστική. Απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του σε δίσκο».
Σε κάποιο άλλο σημείο του βιβλίου ο «Πρόεδρος» θυμάται κι ένα περιστατικό από την πρώτη παρουσίαση του τραγουδιού:
«Ένα τραγούδι με ιστορία είναι και το “Δε θα ξαναγυρίσει”. Το έγραψα την επόμενη της δολοφονίας του Ρόμπερτ Κέννεντυ και το έδωσα στον Ξαρχάκο να το μελοποιήσει. Ήταν το 1968 και ο Ξαρχάκος, κάθε Παρασκευή, έκανε συναυλίες σ’ ένα νυκτερινό κέντρο της εποχής, τα πασίγνωστα “Δειλινά”. Τη βραδιά που θα παρουσιαζόταν για πρώτη φορά το τραγούδι από τον Μπιθικώτση, με τον Ξαρχάκο να διευθύνει, έκατσαν μπροστά – μπροστά, κοντά στη σκηνή, ο Ζάχος Χατζηφωτίου και μια παρέα από πλούσιους. Άρχισε, λοιπόν, να τραγουδάει ο Μπιθικώτσης, αφού είπε ότι το τραγούδι γράφτηκε για τον Κέννεντυ, πριν τελειώσει την πρώτη στροφή, η παρέα του Χατζηφωτίου, όχι όμως και ο ίδιος, από τον ενθουσιασμό της βάλθηκε να σπάει ντουζίνες πιάτα! Τότε, ο Ξαρχάκος σταμάτησε να διευθύνει, ο Μπιθικώτσης έφυγε από τη σκηνή και το πρόγραμμα συνεχίστηκε ύστερα από μισή ώρα, όταν η παρέα των κοσμικών διαβεβαίωσε το αφεντικό του μαγαζιού, Θωμά Μιχαηλίδη, ότι θα κάθεται “Παναγία”, για ν’ ακούσει το “ιερό” αυτό τραγούδι. Κι έτσι έγινε».
Σύμφωνα με τα στοιχεία του βιβλίου το τραγούδι ηχογραφήθηκε και εκδόθηκε σε δίσκο 45 στροφών. Όμως, παρά την έρευνα που έκανα, δεν βρήκα τα σχετικά στοιχεία (label, κωδικό δίσκου, μήτρας κλπ.).
13) Οι σαλταδόροι (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Κώστας Βίρβος)
Άλλο ένα τραγούδι για το οποίο δεν έχω περισσότερα στοιχεία, εκτός απ’το ότι ηχογραφήθηκε στις 5 Ιουλίου 1973 από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, πήρε αριθμό μήτρας 7YGG 4321, αλλά δεν κυκλοφόρησε ποτέ.
14) Ο αγέρας λέει μια προσευχή (Μίκης Θεοδωράκης – Τάσος Λειβαδίτης)
Ήταν Αύγουστος του 1977, όταν ο Μίκης Θεοδωράκης παρουσίασε στο θέατρο Λυκαβηττού, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Μουσικός Αύγουστος», τον κύκλο τραγουδιών «Τα λυρικά» σε ποίηση του Τάσου Λειβαδίτη.
Τραγούδησε ο ίδιος ο συνθέτης με τη συνοδεία των Πέτρου Πανδή, Μαργαρίτας Ζορμπαλά και Σοφίας Μιχαηλίδου που έκαναν τα φωνητικά. Η ζωντανή ηχογράφηση της συναυλίας στο Λυκαβηττό κυκλοφόρησε για πρώτη φορά σε δίσκο στη Γαλλία και στη συνέχεια και στην Ελλάδα.
Το 1978 ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης ξανατραγούδησε το «Μοιρολόι της βροχής» και το «Ήταν κάποτε δυο φίλοι», στον τελευταίο δίσκο της συνεργασίας του με τον Θεοδωράκη, που είχε τίτλο «Οκτώβρης ‘78», ενώ ηχογράφησε και το «Ο αγέρας λέει μια προσευχή», που τελικά δεν συμπεριλήφθηκε στον δίσκο, αλλά ούτε και στην επανέκδοσή του σε cd το 2004.
Δεν ξέρω κατά πόσο ολοκληρωμένη μπορεί να είναι αυτή η καταγραφή. Είμαι βέβαιος πως υπάρχουν κι άλλες ηχογραφήσεις αυτής της κατηγορίας, που δεν είδαν το «φως» της έκδοσης και δεν έπεσαν μέχρι σήμερα στην αντίληψή μου.
Πολύτιμοι οδηγοί στάθηκαν οι κατάλογοι δισκογραφίας του Γρηγόρη Μπιθικώτση που επιμελήθηκε ο σπουδαίος ερευνητής του λαϊκού τραγουδιού Βαγγέλης Αρναουτάκης και δημοσιεύθηκαν στο βιβλίο του Πάνου Γεραμάνη «Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Εγώ, ο Σερ» και στο περιοδικό «Όασις», αλλά και στη συνεισφορά του φίλου συλλέκτη Νίκου Παπανικήτα σε πληροφορίες και υλικό. Οφείλω λοιπόν πολλές ευχαριστίες και στους δύο…
